Kujawskie historie…, czyli radziejowski browar, dom zajezdny, zamek, wiatrak,  oraz dawny cmentarz, na którym dzisiaj gra muzyka.

Opowieść oprę na tym co możemy zobaczyć na  dwóch planach Radziejowa z 1820 i 1835 roku. Proszę zwrócić uwagę jak mało budowli w roku 1820 (oprócz dwóch kościołów i klasztoru w Radziejowie), było murowanych, są one zaznaczone kolorem czerwonym i jest ich zaledwie kilka-kilkanaście.  Radziejów zajmował dawniej dużo mniejszą powierzchnię niż obecnie, czyli był rynek, dwa kościoły, klasztor i kilkanaście ulic z zabudową miejską wokół rynku. A co do ciekawych obiektów zerknijcie na plan z 1835r., widać górę, (schodząc od klasztoru w dół wystarczy spojrzeć w prawą stronę), na której przez kilkaset lat od XIV do XIX w. istniał zamek radziejowski, a w zasadzie  drewniany dwór obronny z murowaną wieżą. W 1422 r. odbyły się tam zaręczyny córki króla Władysława Jagiełły. Zamek niszczony i  palony przez wojska szwedzkie w latach 1657 i 1704,  podupadał także coraz bardziej z powodu braku remontów. Przebywali w nim królowie, był siedzibą starostów radziejowskich, mieściła się tam kancelaria sądu grodzkiego, odbywały się w nim sejmiki, sądy grodzkie i ziemskie, mieściło archiwum ksiąg grodzkich i ziemskich, a także więzienie. Charakterystyczne podwyższenie ternu gdzie się znajdował, istnieje do dzisiaj,  chociaż zostało nieco rozplantowane pod współczesną zabudowę i nie  nie ma już tam śladu po dawnym zamku. Pozostała już tylko nazwa ulicy - Zamkowa i legendy o podziemnym przejściu z zamku do kościoła franciszkanów. 

Zarówno na planach z 1820 r. i 1830r. przy obecnej ulicy Jana Pawła II, a dawnej ulicy Brzeskiej widać browar, czyli w Radziejowie warzono piwo. Oczywiście nie było to klarowne piwo jak dzisiaj bo to nieco późniejszy wynalazek browaru w Pilźnie (1842r.). Nasze radziejowskie piwo było mętne, bardziej gęste i zawierało znacznie mniej alkoholu (około 2-3%) niż te piwa, które możemy obecnie kupić w marketach czy też w sklepach specjalistycznych z piwem kratowym. Oczywiście sprowadzane były też lepszej jakości piwa o większej zawartości alkoholu i lepszym smaku ale  trzeba było za nie sporo zapłacić, więc kupowali je zamożniejsi na potrzeby okazjonalne.  Co do smaku to niejeden miłośnik złotego trunku mógłby dzisiaj nie przełknąć piwa, które powszechnie warzono na początku XIX w. lub np. w średniowieczu. Dawniej zamiast herbaty czy kawy, (których znajomość na terenie dawnej Polski zaczyna się w pod koniec XVII i w wieku XVIII, a stosunkowo powszechne użycie przypada dopiero na wiek XIX i XX) pito m.in. piwo. Piwo pito często, kilka razy dziennie do posiłków czy też jako napój, a dlaczego, bo lepiej było napić się piwa niż brudnej wody. Podczas procesu warzenia, a następnie fermentacji brzeczki piwnej większość bakterii ginęła, a nawet nieznaczna zawartość alkoholu powodowała ich ograniczenie w gotowym piwie.  Piwo w Radziejowie warzono już w średniowieczu chociaż raczej nie w tym browarze, który widzimy na planie z 1820r. W XV w. w księgach miejskich jako piwowar wymieniony jest m.in. Stanisław Rola, który był także ławnikiem, rajcom a nawet kilkukrotnie burmistrzem Radziejowa pod koniec XV i na początku XVI wieku. W latach 1422-1423 w skład radziejowskiej rady miejskiej wchodził m.in. Piotr Karczma, a w latach 1467-1469 funkcję ławnika w Radziejowie sprawował Paweł piwowar,  natomiast w  inwentarzu dóbr starostwa brzeskiego z 1494r. także zostali wymienieni działający w Radziejowie piwowarzy. W roku 1835r., naprzeciwko dzisiejszego sądu i sklepu Żabka był dom zajezdny, gdzie można było przenocować, coś zjeść i właśnie napić się piwa czy też wódki. Za domem zajezdnym stał wiatrak co widzimy na fragmencie planu Radziejowa z 1835r. 

Dawny cmentarz, na którym dzisiaj gra muzyka, (ponieważ właśnie na cmentarzu postawiony jest budynek szkoły muzycznej i sala koncertowa) to cmentarz, na którym zapewne chowano zmarłych  w XVI – XVIII w.  Znajdował się poza miastem, czyli na przedmieściu, przy nieistniejącym dzisiaj kościele pod wezwaniem Św. Ducha, a obok kościoła był szpital pełniący funkcję przytułku dla ubogich, chorych, starszych i kalekich osób, co  widać na planie z 1835r. - znajdziemy tam napis - dawny cmentarz, a nad nim kolejny niewyraźny napis -  szpital. Podczas wykopów pod fundamenty  dawnego ośrodka zdrowia, a dzisiejszej Szkoły Muzycznej, znajdowano dużo kości, z których część wywieziono.

Mieszkańcy miasta musieli mieć stały dostęp do wody, poszukajmy więc na planie Radziejowa z 1820 r. dawnych studni, a zobaczymy, że dzisiaj w tych samych miejscach odnajdziemy ręczne pompy wodne. Były cztery studnie: pierwsza znajdowała się oczywiście na rynku gdzie od kilku wieków, ogół mieszkańców dawnego Radziejowa zapatrywał się w wodę, poniżej widzimy ciek wodny, który w widocznym zagłębieniu terenu odchodził od zachodniej strony rynku, druga studnia, także powiązana z tym ciekiem znajdowała się na nowym parkingu przy nieistniejącym już markecie Stokrotka, na końcu dzisiejszej ulicy Niskiej,  trzecia studnia była na tak zwanym Zdrojku, na wschód od  radziejowskiej fary przy dzisiejszej ulicy Podgórnej - nazwa zdrojek oznacza źródło/źródełko. Czwarta studnia znajdowała się przy browarze na dzisiejszej ulicy Jana Pawła II, dawnej Brzeskiej. Kiedy schodzimy od klasztoru w dół to przed skrzyżowaniem po prawej stronie był browar, a przed nim studnia, skąd zapewne czerpano wodę m.in. na potrzeby browaru i tylko w tym miejscu spośród czterech dawnych radziejowskich studni, dzisiaj nie ma ręcznej pompy wodnej (tak zwanej abisynki).

Przy skrzyżowaniu dzisiejszych ulic Brzeskiej i Objezdnej, tam gdzie jest cukiernia i bank PKO S.A, oraz kilka domów, a także hurtownia materiałów budowlanych, na planie z 1820r. -  właśnie w tym miejscu znajdował się  folwark Jaśnie Wielmożnego Pana Tabaczyńskiego, chodzi tutaj o Jana Bernarda Tabaczyńskiego, ojca Leopolda Mikołaja Tabaczyńskiego, który to Leopold był później właścicielem Piotrkowa Kujawskiego - w tym  miejscu składam podziękowania dla Zbyszka Gawrońskiego za rozszyfrowanie, kto z rodziny Tabaczyńskich był właścicielem folwarku w Radziejowie. Polecam stronę na Facebooku Historia Gradowa i Okolicy, prowadzoną przez  wyżej wymienionego pasjonata historii.

Tekst: Krzysztof Wątrobicz – bibliotekarz, historyk, poszukiwacz i regionalista.
Prezentowane plany Radziejowa pochodzą z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie oraz ze zbiorów kartograficznych Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego.