Kujawskie historie…, czyli pijarzy w Radziejowie,  XVIII – XIX w.

Każdy z mieszkańców Radziejowa zapytany jaki kościół i klasztor stanowi punkt charakterystyczny w Radziejowie, odpowie, że Franciszkanów, ale  przez znaczną część wieku XVIII i XIX, istniał u nas drugi klasztor, a mianowicie pijarów. Do fary radziejowskiej dobudowany był klasztor (trzykrotnie niszczony pożarami) co dzisiaj możemy zobaczyć gdy uważnie przyjrzymy się murom kościoła po północnej stronie (od strony schodów). Zobaczymy duże łuki i przemurowania świadczące, że kiedyś była tu jakaś  budowla, w tym wypadku klasztor, który został rozebrany w 1865r. Pijarzy mieli w mieście sporo gruntów, posesji – dom do nich należący, (w którym mieściła się m.in. biblioteka), zabudowań gospodarskich  i  folwark. Na jednym z planów widać także teren z symbolami krzyżyków, to dawny cmentarz, który już 200 lat temu znajdował się tam, gdzie naprzeciwko liceum jest początek obecnego cmentarza. Od 1729r. pijarzy prowadzili szkołę, przygotowującą uczniów jako przyszłą kadrę dla potrzeb kurii biskupiej, która później przysposabiała ich na przyszłych duchownych, ale także kształcono w Radziejowie na potrzeby sprawowania świeckich funkcji np. w urzędach lub prowadzenia własnych majątków. Do szkoły w większości uczęszczali synowie okolicznej, kujawskiej szlachty. Budynek szkoły wiele razy trawił pożar,  kilkukrotnie zdołano go odbudować, kres jej istnienia w 1801r. przyniosła decyzja władz pruskich, a kilkanaście lat później w roku 1819, pijarzy przenieśli się do Włocławka.  Budynek szkoły był najpierw drewniany a od 1787r. murowany.  Pierwszy budynek był zlokalizowany na przedmieściu Radziejowa, za górą Święto Jańską, ku zachodowi, gdzie w 1720r. ksiądz Ruszkowski kupił plac z zabudowaniem zwany Lubstowszczyzna i oddał go pijarom. Wymieniona góra Święto Jańska nieco wyjaśnia nam problematykę lokalizacji pierwotnego kościoła parafialnego Radziejowa,  kościoła pod wezwaniem Św. Jana Chrzciciela. Po pierwszym pożarze miasto dało pijarom plac pusty na górach za kościołem farnym radziejowskim, blisko leżący aby tam pobudować nową szkołę. Wydaje się, że ten czerwony kwadracik poniżej, czyli na zachód od radziejowskej fary to może być murowany budynek szkoły Pijarów. Dom księży pijarów murowany z cegły pod dachówką w stanie dobrym znajdował się w okolicy dzisiejszej nowej plebanii. Natomiast na planie miasta Radziejów z 1820 r., na wschód od fary tam gdzie dzisiaj są schody, które prowadzą do ulicy 1 Maja, właśnie w miejscu tych schodów była ulica Pijarska, prowadząca do folwarku pijarów, zlokalizowanego w okolicy dzisiejszych bloków przy ulicy 1 Maja i zabudowy jednorodzinnej między ulicami Bema, Łokietka, Langiewicza i Mirosławskiego. Folwark zapewniał utrzymanie zakonu w Radziejowie. Zabudowania folwarczne należące do księży pijarów to:  chlewnia z bali 3 cale pod słomą w stanie dobrym, czworak z gliny pod słomą stan zły używalny, stajnie i szopa z bali 3 cale pod słomą stan dobry, owczarnia z drzewna pod słomą stan średni, kuźnia z bali pod deskami stan bardzo zły używalna, obory z bali 3 cale pod słomą stan bardzo zły używalna, czworak z bali 3 cale pod słomą stan zły używalny. Zabudowania gospodarskie należące do księży pijarów w mieście Radziejowie: dom w pruski mur pod słomą stan zły używalny, stodoła z drzewa pod słomą w stanie złym używalna, domek i obórka pod słomą stan zły używalne, stodoła z drzewa pod słoma w stanie średnim, spichrz z drzewna od słomą w stanie średnim. Te wszystkie obiekty oraz plan sytuacyjny posesji należących do księży pijarów w mieście Radziejowie zobaczycie na dołączonych skanach dokumentów, które Miejska i Powiatowa Biblioteka im. Franciszka Becińskiego w Radziejowie zakupiła w Archiwum Głównym Akt Dawnych (AGAD) w Warszawie i sukcesywnie udostępnia  w formie KUJAWSKICH OPOWIEŚCI, przyczyniając się do pogłębienia wiedzy na temat historii Radziejowa i okolicy. Prawie wszystkie obiekty wymienione w tekście naniosłem na współczesną mapę i oznaczyłem na czerwono. Widzimy, że dom księży pijarów i kilku zabudowań gospodarczych to dzisiejsza okolica nowej plebanii i bloków naprzeciwko plebanii przy ulicy Szkolnej, sporo zabudowań gospodarczych folwarku pijarów to okolica na wschód od fary, czyli  dzisiejszych bloków przy ulicy 1 Maja i zabudowy jednorodzinnej między ulicami Bema, Łokietka, Langiewicza i Mirosławskiego.

Tekst: Krzysztof Wątrobicz – bibliotekarz, historyk, poszukiwacz i regionalista.

Prezentowane plany, Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Franciszka Becińskiego w Radziejowie zakupiła z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.